Op 3 oktober 2024 was het 450 jaar geleden dat Leiden werd ontzet. Na de grootse viering van het Ontzet in 2024 gaat het historische verhaal verder. De Opstand tegen de Spanjaarden hield bij Leiden niet op. Wat gebeurde er met de stad, met de Nederlanden, met de hoofdpersonen en met de Opstand na 1574? U leest het in de column Leidens Ontzet van A tot Z, met dit keer als onderwerp: De Leidse Universiteit

Willem van Oranje schonk Leiden in 1575 haar Universiteit

Het was donker en koud in de vroege ochtend van 8 februari 1575. De Pieterskerk zat echter afgeladen vol. Een bijzonder moment in de Leidse en de Vaderlandse Geschiedenis stond op het punt te beginnen: De stichting van de Universiteit Leiden. Volgens de overleveringen konden de Leidenaren kiezen uit het krijgen van een universiteit of een levenslange vrijwaarding van het betalen van belasting. De kans dat de Leidenaren daadwerkelijk deze keuze kregen is klein. De universiteit Leiden was een geschenk van Willem van Oranje. Oranje ging echter niet over de belastingbetaling in Leiden en dus kon hij het voorstel helemaal niet gedaan hebben. Leiden ging over haar eigen belastingen. Waren de steden waaronder Leiden niet in opstand gekomen tegen de door de Spanjaarden zo vurige gewenste centraal vanuit Brussel opgelegde belastingen? Tegen de 10^e Penning bijvoorbeeld?

Saillant detail bij de stichting van de universiteit is dat Willem van Oranje namens de Spaanse Koning, Leiden een universiteit schonk. In 1575 was het helemaal nog niet het idee om de Spaanse koning als vorst af te zweren. Dat gebeurde pas veel later. Belangrijke besluiten werden dan ook door de Willem van Oranje in naam van toen nog legitieme vorst Filips II genomen. Willem van Oranje liet in een testament vastleggen dat Leiden de enige stad in Holland en Zeeland mocht zijn die een universiteit mocht hebben. Dat was tegen het zere been van Gouda en Middelburg die ook aasden op een universiteit binnen de stadsmuren. In de jaren voor de stichting van de Leidse universiteit hadden deze steden hun interesse al kenbaar gemaakt. Door het testament van Oranje piesten Gouda en Middelburg, maar ook andere Hollandse steden als Amsterdam en Haarlem naast het spreekwoordelijke universitaire potje. De tweede universiteit van de Nederlanden kwam dan ook in Friesland. In 1585 werd de universiteit van Franeker gesticht.

Na die ceremonie in de Pieterskerk trok een grote optocht door de stad. In de voorste regionen van de optocht liepen de ‘veteranen’ van het Beleg van een jaar eerder prominent mee. Het eerste pand waar de universiteit in trok was Rapenburg 6. Zes jaar later, in 1581, verhuisde de universiteit naar het bekende Academiegebouw. In de beginjaren van de Universiteit liep het qua studenten èn Hoogleraren nog geen storm. Wel werd er een heel beroemd Hoogleraar, Lipsius, naar Leiden gehaald om de net opgerichte universiteit ‘smoel’ te geven. Pas in de Hollandse Gouden Eeuw, de 17^e eeuw, begon de universiteit te groeien. Pas toen werd de universiteit samen met de groeiende textielnijverheid de economische kurk waarop Leiden dreef.