Na de overwinning op en de inname van Mechelen op 2 oktober 1572 en de drie dagen van plundering, moord en geweld dat volgde, ging de strafexpeditie van Don Frederik, de zoon van de Hertog van Alva verder. Van Mechelen was hij met zijn legers naar Zutphen getrokken. De stad aan de IJssel was in de zomer van 1572 door Willem van den Bergh, de zwager van Willem van Oranje aan de kant van Oranjes Opstand gekomen. Don Frederik trok naar Zutphen om dat recht te zetten. Hij zou met zijn legers het opstandige Zutphen weer op de knieën dwingen.
Het moet een akelig koude dag geweest zijn toen de Spanjaarden op 12 november 1572 bij Zutphen aankwamen. Het vroor dat het kraakte want zelf de snelstromende IJssel was bevroren. De Spanjaarden kwamen uit het zuiden, trokken ten oosten langs Zutphen en vielen vanuit het Noorden Zutphen aan. Daar was het landschap minder drassig en dus konden de zwaardere kanonnen daar moeiteloos de stad onder vuur nemen. Dat gebeurde vier dagen lang. De Spanjaarden hoopten met deze onophoudelijke kogelregen een bres in de verdedigingsmuren en -poorten te schieten. Op 16 november werd de situatie zo kritiek dat er een delegatie vanuit Zutphen op weg ging naar de Spanjaarden om over een overgave te onderhandelen. Vrijwel gelijktijdig trokken de Spaanse soldaten over het water van de bevroren IJssel naar de stad om die via een bres in de muur bij de Nieuwstadspoort binnen te gaan. Wat volgde was een uitbarsting van agressie, geweld, moord, doodslag en verkrachting. Volgens het ooggetuigenverslag van Lambertus Hortensius gingen de Spanjaarden ‘als dollemannen tekeer’. Vooral onder de in Zutphen gelegerde soldaten werd niemand gespaard. Deze geweldsexplosie is de geschiedenisboeken in gegaan als het Bloedbad van Zutphen.
Eeuwenlang leerden scholieren tijdens de geschiedenislessen over het Bloedbad van Zutphen. De verschrikkingen tijdens de inname van Zutphen werden gedetailleerd beschreven in klassen waar leerlingen nog aan de lippen van de docent hingen. Een aantal jaar geleden kwam er in het verhaal over het Bloedbad verandering. De Leidse student Johan Visser deed onderzoek naar het Bloedbad van Zutphen en kwam tot de conclusie dat alles wat er in Zutphen gebeurd is, al eeuwenlang flink overdreven wordt. Natuurlijk, de inname van Zutphen ging zeker niet zachtzinnig en zeker niet zonder bloedvergieten, maar in de archieven zijn nauwelijks bewijzen gevonden dat het ook daadwerkelijk om een bloedbad ging waarbij een groot deel van de bevolking werd vermoord. Toch is de inname van Zutphen een belangrijk moment tijdens de strafexpeditie van Frederik. Nog in datzelfde jaar volgde een nieuwe stad: Naarden.
Bron afbeelding: prent Bloedbad van Zutphen – Rijksmuseum
