Volgens de overleveringen zou hij iets gezegd hebben als “hier pak mijn zwaard maar, steek mij maar dood en eet mijn lichaam maar op als jullie honger hebben, maar hou de poorten gesloten!” De vraag is of Pieter Adriaanszoon Van der Werf, burgemeester van Leiden tijdens het Beleg van de stad in 1574, werkelijk zo heldhaftig was. Van der Werf kreeg in september 1574, toen de nood het hoogst was en het gemor onder de bevolking flink toenam, last van knikkende knieën en voelde er wel wat voor om met de Spanjaarden over overgave te gaan onderhandelen. Het was aan de standvastigheid van de Leidse 3 J’s, Jan en Jacob van der Dies en Jan van Hout, te danken dat de poorten gesloten bleven.
Op 10 november 2023 is het 450 jaar geleden dat Pieter van der Werf burgemeester werd van Leiden. Hij was niet de enige burgemeester. Samen met Cornelis van Noorde, Cornelis Claes Lambrechts van Swieten en Jan Jansz van Baersdorp maakte hij het kwartet aan burgemeesters compleet. Toen Alva in 1568 aan kwam in de Nederlanden en in rap tempo met het vervolgen van de andersgelovigen (ketters) begon, vluchtte Van der Werf naar het buitenland. Net als veel andere vluchtelingen kwam hij in het noord-Duitse Emden terecht. Daar trad hij in dienst van Willem van Oranje. Van de Prins kreeg hij de opdracht om in de Hollandse steden zo veel mogelijk geld op te halen voor de legers van Oranje. Dat lukt lang niet altijd. Toen Leiden in 1572 de kant van Willem van Oranjes opstand koos, keerde Van der Werf terug naar Leiden waar hij eind 1573 dus burgemeester werd.
Het burgemeesterschap van Van der Werf duurde niet heel lang. Vlak na het Ontzet werd hij door Willem van Oranje ontslagen. Was dat omdat hij aan het eind van het Beleg de drang om met de Spanjaarden te onderhandelen maar moeilijk kon onderdrukken? Was het omdat Jan van Hout hier bij de prins melding van gemaakt had? Daar lijkt het niet op. Vlak na het Ontzet trad Van der Werf namelijk weer in dienst van Oranje. Hij werd verantwoordelijk voor het voeden van Oranjes soldaten in het veld. In 1577 keerde Van der Werf wederom terug naar Leiden om weer burgemeester te worden. Dat bleef hij, met enkele onderbrekingen, tot aan zijn dood in 1604. Pas in de 19e eeuw kreeg Van der Werf een standbeeld in het naar hem genoemde park. Of Van der Werf er ook zo heeft uitgezien is nog maar de vraag.
Foto: Buste van Pieter Adraensz. van der Werff (1529-1603), gemaakt door Hendrick de Keyser (1565-1621) (Wikipedia.com)
