Op 3 oktober 2024 was het 450 jaar geleden dat Leiden werd ontzet. Na de grootse viering van het Ontzet in 2024 gaat het historische verhaal verder. De Opstand tegen de Spanjaarden hield bij Leiden niet op. Wat gebeurde er met de stad, met de Nederlanden, met de hoofdpersonen en met de Opstand na 1574? U leest het in de column Leidens Ontzet van A tot Z, met dit keer als onderwerp: Pieter van der Werf
Hij staat in het naar hem vernoemde park fier op zijn sokkel. Als held van het Beleg en Ontzet torent hij hoog boven de stad uit en lijkt hij 450 jaar na dato alles nog steeds goed te overzien. De burgemeester van Leiden tijdens het Beleg en Ontzet van de stad in 1574, Pieter van der Werf, heeft een belangrijke plek gekregen in de heldenverhalen over Leidens Ontzet. Hij zou zijn lichaam hebben aangeboden aan de hongerende bevolking in ruil voor standvastigheid van de Leidenaren. Hij zou het toonbeeld van onverzettelijkheid zijn geweest die de Leidenaren van toen niet alleen bij de les hield, hij zou de grote animator zijn geweest met de rechtste rug van allemaal. Of dit alles ook echt gebeurd is, is nog maar de vraag. Bewijzen zijn er niet.
De kans is groot dat Van der Werfs rol anders is geweest dan wat de overleveringen ons vertellen. Tijdens het Beleg van Leiden stuurde Jan van der Does een brief naar Willem van Oranje waarin de Leidse stadbestuurders die bereid waren om over overgave te onderhandelen met naam en toenaam genoemd werden. Van der Werf was daar een van. Na het Ontzet van Leiden werd Van der Werf dan ook door Willem van Oranje uit zijn functie van Burgemeester ontheven. Hij mocht wel in de Vroedschap, de gemeenteraad van toen, blijven zitten. Deze daad van Willem van Oranje zet op z’n minst een klein vraagteken bij de heldhaftigheid van Van der Werf. Waren stadssecretaris Jan van Hout, legeraanvoerder Jan van der Does en gouverneur Dirk van Bronkhorst niet veel heldhaftiger? En veel rechtlijniger? Verdienen zij niet meer dan Van der Werf een standbeeld in Leiden?
Van der Werf stierf in 1604. Bekend is dat zijn nazaten veel moeite hebben gedaan om de het blazoen van hun illustere familielid op te poetsen. Zo kreeg Van der Werf bij zijn graf in de Hooglandse Kerk een prachtig epitaaf (een soort gedenksteen) gemaakt door de beroemde beeldhouwer Rombout Verhulst. De epitaaf, die er nog steeds hangt, komt uit 1661, bijna 60 jaar na de dood van Van der Werf. Het standbeeld in het Van der Werfpark is nog jonger. Die kwam er pas in 1886. Overigens weten we niet zeker of Van der Werf er ook zo uitgezien heeft. Er is geen afbeelding van Van der Werf bij leven bekend. Ook de schilderijen, het prachtige schilderij van Mattheus Ingnatius Van Bree dat hangt in de Lakenhal waarop Van der Werf zijn lichaam aanbiedt incluis, zijn van veel later datum. Ook die zijn in de 19e eeuw gemaakt. Van deze schilderijen weten we dat ze mooier gemaakt zijn dan de werkelijkheid.
Bron afbeelding: De zelfopoffering van burgemeester Van der Werff volgens Mattheus Ignatius van Bree (1816-1817), Museum De Lakenhal, Leiden.
