De geschiedenis van Leiden is op Amsterdam na de rijkst gevulde geschiedenis van Holland. Toch is die geschiedenis lang niet altijd bekend. In de column Plaatsen van Herinnering neemt Leidenaar en historicus Joost Bleijie u wekelijks mee naar een plek in Leiden waar een bijzondere gebeurtenis heeft plaatsgevonden of naar een plek waar een beroemde historische Leidenaar gewoond of gewerkt heeft. Deze week zitten we in de 16e eeuw, de eeuw van het Beleg en Ontzet van Leiden. Plaats van Herinnering: Academiegebouw aan het Rapenburg – De Universiteit Leiden
De gedenksteen waarop de gift die Willem van Oranje aan Leiden doet, namelijk de universiteit in 1575, te zien is.
Het was donker en koud in de vroege ochtend van 8 februari 1575. De Pieterskerk zat echter afgeladen vol. Een bijzonder moment in de Leidse en de Vaderlandse Geschiedenis stond op het punt te beginnen: De stichting van de Universiteit Leiden. Volgens de overleveringen mochten de Leidenaren van Willem van Oranje kiezen welk geschenk ze zouden krijgen voor hun standvastigheid een jaar eerder: een universiteit of een levenslange vrijwaarding van het betalen van belasting. De kans dat de Leidenaren daadwerkelijk deze keuze kregen is klein. Oranje ging namelijk helemaal niet over de belastingbetaling in Leiden, daar ging Leiden zelf over. Waren de steden waaronder Leiden niet in opstand gekomen tegen de door de Spanjaarden zo vurige gewenste centraal vanuit Brussel opgelegde belastingen? Tegen de 10e Penning bijvoorbeeld?
Saillant detail bij de stichting van de universiteit is dat Willem van Oranje namens de Spaanse Koning, Leiden een universiteit schonk. In 1575 was het helemaal nog niet het idee om de Spaanse koning als vorst af te zweren. Dat gebeurde pas veel later. Belangrijke besluiten werden dan ook door Willem van Oranje in naam van toen nog legitieme vorst Filips II genomen. Deze besluiten, vooral de zwaarwegende besluiten werden ook door de Staten bekrachtigd. In het geval van de Universiteit van Leiden deden de Staten van Holland (te vergelijken met het huidige Provinciale Staten) dat. Oranje liet in een testament vastleggen dat Leiden de enige stad in Holland en Zeeland mocht zijn die een universiteit mocht hebben. Dat was tegen het zere been van Gouda en Middelburg die ook aasden op een universiteit binnen de stadsmuren. In de jaren voor de stichting van de Leidse universiteit hadden deze steden hun interesse meermaals kenbaar gemaakt. Door het testament van Oranje piesten Gouda en Middelburg, maar ook andere Hollandse steden als Amsterdam en Haarlem naast het spreekwoordelijke universitaire potje. De tweede universiteit van de Nederlanden kwam dan ook in Friesland. In 1585 werd de universiteit van Franeker gesticht.
De schouw in de Senaatskamer van het Academiegebouw.
Na die ceremonie in de Pieterskerk trok een grote optocht door de stad. In de voorste regionen van de optocht liepen de ‘veteranen’ van het Beleg van een jaar eerder prominent mee. Het eerste pand waar de universiteit in trok was Rapenburg 6. Zes jaar later, in 1581, verhuisde de universiteit naar het bekende Academiegebouw. In de beginjaren van de Universiteit liep het qua studenten èn Hoogleraren nog geen storm. Wel werd er een heel beroemd Hoogleraar, Lipsius, naar Leiden gehaald om de net opgerichte universiteit ‘smoel’ te geven. Pas in de Hollandse Gouden Eeuw, de 17e eeuw, begon de universiteit te groeien. Pas toen werd de universiteit samen met de groeiende textielnijverheid de economische kurk waarop Leiden dreef. Willem van Oranje is als stichter van de Leidse Universiteit nog steeds een beetje ‘aanwezig’ in ‘zijn’ universiteit. In de Senaatskamer van de Academie bijvoorbeeld. Daar is het portret van de Vader des Vaderlands nog zichtbaar in de schouw.
