De geschiedenis van Leiden is op Amsterdam na de rijkst gevulde geschiedenis van Holland. Toch is die geschiedenis lang niet altijd bekend. In de column Plaatsen van Herinnering neemt Leidenaar en historicus Joost Bleijie u wekelijks mee naar een plek in Leiden waar een bijzondere gebeurtenis heeft plaatsgevonden of naar een plek waar een beroemde historische Leidenaar gewoond of gewerkt heeft. Deze week zitten we in de Vroege Middeleeuwen (ca 500 – ca 1000). Plaats van Herinnering: De Catharinabrug – vijf rivierlopen bij Leithon III.
De Catharinebrug in Leiden is de plek waar de vijf riviertjes bij elkaar kwamen en waar Leithon III gelegen was.
In de goederenlijsten van het Bisdom Utrecht uit de 9e eeuw worden niet één, niet twee, maar drie Leithons genoemd. In alle drie heeft het Bisdom volgens de goederenlijst hoeves in eigendom. Van een nederzetting in een van de drie Leithons was nog lang geen sprake, laat staan een nederzetting die Leiden genoemd werd. Het zal een aantal verspreid in het landschap liggende hoeves in een verder leeg landschap geweest zijn. Aangenomen wordt dat de meest westelijk liggende Leithon, Leithon III, uiteindelijk Leiden is geworden. Dit is echter wel een aanname, zeker weten we het niet.
We weten door de goederenlijst maar ook door opgravingen dat Leithon III lag op een plek waar de nodige rivierlopen bij elkaar kwamen. De locatie is waarschijnlijk tussen het huidige Stadhuis en de Waag geweest. Daar kwamen maar liefst vijf rivierlopen samen. Als eerste de Rijn. Vanuit het oosten kwamen de twee Rijnarmen bij Leithon III weer bij elkaar. Vlak na de Leiderdorpse Brug splitst de Rijn zich. Midden in het centrum van Leiden komen de noordelijke Oude Rijn en de zuidelijke Nieuwe Rijn weer samen. De Rijn was voor de afdamming in 1122 nog de hoofdrivier. Het was door de eeuwen heen een zogenaamde meanderende rivier geweest. Ofwel een rivier met een kronkelend verloop. Dat is aan de derde rivierloop nog te zien. Dat is ook de Rijn die in westelijke richting naar Katwijk gaat. Daar mondde de Rijn in vroeger tijden in de Noordzee uit. Op de kaart van de Leidse regio is het kronkelende verloop van de Rijn nog steeds goed zichtbaar.
De drie Leithons aan de Rijn
Het vierde riviertje was de Mare. Aan dat vanuit het noorden komende riviertje heeft de Marekerk haar naam te danken. Tot ver in de 20e eeuw mondde de Mare ter hoogte van restaurant Scarlatti in de Rijn uit. In 1953 is het laatste stukje Mare echter gedempt. De discussie over het weer opengraven van de Mare is verrassend actueel. Het vijfde riviertje kwam uit het zuiden. Dat was de Vliet. Nu mondt de Vliet in het zuiden van het centrum uit in het Rapenburg maar in de tijd van Leithon III, stroomde de Vliet dus helemaal door tot aan de Rijn. Vijf rivierarmen kwamen dus samen in of nabij Leithon III. Dat was een ideale plek om je te vestigen. Handel ging veelal via het water, dus in het oude Leithon van de 9e eeuw zat je goed. Het duurde nog wel even voordat Leithon ook echt een nederzetting met een stijgend aantal bewoners werd.
