De Rode Steen in de Haarlemmerstraat

Het is een gemeentelijk monument, al zullen veel mensen die er overheen rijden dit nauwelijks in de gaten hebben. Grote kans dat de argeloze voorbijganger bij het zien van de steen in het straatbeeld slechts denkt dat die steen ‘wel iets zal symboliseren of betekenen’. Toch ligt hij daar al eeuwenlang op het kruispunt Breestraat-Pieterskerkchoorsteeg-Maarsmanseeg: De Blauwe Steen. De erg oplettende Leidenaar zou constateren dat dit niet de enige grote afwijkende steen in Leiden is die in het straatbeeld zichtbaar is. Ook op de Visbrug en in de Haarlemmerstraat zijn dit type stenen ingemetseld in de straat. Op de Breestraat is het de Blauwe Steen, op de Visbrug de Witte Steen en op de Haarlemmerstraat waar de Donkersteeg in de Haarlemmerstraat uitkomt de Rode Steen. Bijzondere stenen die er al eeuwlang zitten en die ook eeuwenlang een betekenis hadden.

In vroeger tijden, toen het aandeel mensen dat niet kon lezen en schrijven nog enorm hoog was, werden plekken van importantie uitgebeeld met een beeltenis. Wie een wandeling maakt door de binnenstad van Leiden en daarbij de Leidse gevels bekijkt, kan een hoop gevelstenen met daarop een beeltenis tegenkomen. Een mooi voorbeeld is het poortje op de Apothekersdijk waarop een koe staat. Dit poortje gaf toegang tot het slachthuis. Er staan wel letters op de gevelsteen maar het overgrote deel van Leidenaren wist pas aan de hand van de afbeelding wat er zich achter de poort bevond. Lezen konden ze immers niet.

De betekenis van de stenen in de straat was bij Leidenaren ook bekend, zonder dat erop geschreven stond waarvoor ze dienden. In vroeger tijdens was Leiden opgedeeld in wijken die allemaal een eigen bestuur en eigen regels hadden.

Selfie met….. De Blauwe Steen

De stenen in de straat symboliseerden het middelpunt van een wijk. De oudste steen was de Blauwe Steen die dus midden in de Breestraat nog zichtbaar is. De Blauwe Steen had ook een belangrijk functie bij de rechtspraak in de wijk. Al in 1321 is de steen bekend als onderdeel van de stedelijke rechtspraak. Er wordt verondersteld dat verdachten al staand op de steen hun straf te horen kregen. Die straf werd dan afgeroepen vanaf de Roepstoel, de verhoging aan de gevel van het Stadhuis waar een trappetje leidt tot een blinde muur. Vanaf die plek werden wel vaker belangrijke zaken ‘afgeroepen’ over de stad zoals bijvoorbeeld belastingen en regels. In de vroegste tijden van de stad werden de vonnissen ‘gewoon’ op de Breestraat geveld. Later gebeurde dat op ’t Gerecht. De veroordeelden werden dan door de Diefsteeg, genoemd naar de dieven die er doorheen liepen, naar ’t Gerecht gebracht waar de Beul van Leiden al dan niet klaar stond voor het vonnis. Het was op deze Blauwe Steen waar de gouverneur van Leiden Dirk van Bronkhorst in de juni 1574 wederom een galg liet neerzetten. Zoals in eerder tijdens dus. Van deze galg moest een afschrikwekkend effect uitgaan. Mensen die het in hun hoofd haalden om een paspoort te komen vragen bij het stadsbestuur om zodoende te kunnen uitreizen, moesten eerst langs Van Bronkhorst en zijn galg. De mensen die plannen hadden om uit de belegerde stad te vertrekken lieten dat dus wel uit hun hoofd.