Leidens Ontzet, 3 oktober, het wordt tot op de dag van vandaag groots gevierd in Leiden. Maar wat is er in het straatbeeld nog te zien van het Beleg en het Ontzet van Leiden in 1574? Historicus Joost Bleijie gaat zowel in als buiten Leiden op zoek naar plekken die een herinnering hebben aan Leidens Beleg en Ontzet. Wat is er nog te zien van de belangrijke gebeurtenissen van toen? Deze week: Het fort Leiderdorp
Bij het Beleg van Leiden gaat de aandacht (logischerwijs) altijd uit naar de belegerde stad. Naar de steeds groter wordende voedselschaarste, naar de pest die rondging, naar de spaarzame uitvallen die er gedaan werden, naar de stadsbestuurders die steeds meer te maken kregen met oproer onder de bevolking èn met vredesvoorstellen vanuit het Spaanse kamp. Het gaat vaak over helden zoals Pieter van de Werf, Cornelis Joppensz. en Magdalena Moons, dat terwijl de daden die deze helden hadden gedaan nauwelijks te bewijzen zijn. De werkelijke helden Jan van Hout, Jan van der Does, Dirk van Bronkhorst, Louis de Boisot en zijn geuzen blijven vaak wat in de schaduw. Onterecht als je het mij vraagt. Wat helemaal vaak onderbelicht blijft is de situatie in de zogenaamde Ommelanden: het plattelandsgebied rondom Leiden. Plaatsen als Voorschoten, Zoeterwoude en Leiderdorp worden in het verhaal dat over Leidens Ontzet verteld wordt nauwelijks genoemd. Dat terwijl de bewoners van de Ommelanden tijdens het Beleg te maken kregen met de aanwezigheid van de Spaanse soldaten. Met alle gevolgen van dien.
Het Oude Dorp van Leiderdorp
Neem Leiderdorp, van alle dorpen wellicht wel het dichts gelegen bij Leiden. Voor het Beleg deed Leiden verwoede pogingen om meer zeggenschap te krijgen over Leiderdorp, maar dat lukte lang niet altijd. Leiderdorp op haar beurt was voor haar veiligheid afhankelijk van Leiden. Als er onheil dreigde dan konden de Leiderdorpers op hulp vanuit Leiden rekenen of ze konden naar de stad toe vluchten. Nadat het eerste Beleg eind oktober 1573 begonnen was, kreeg Leiderdorp te maken met de aanwezigheid van Spaanse soldaten. Die werden ingekwartierd bij de gezinnen die er nog woonden. Grote kans dat een hoop Leiderdorpers de bui al zagen hangen en gevlucht waren naar elders, bijvoorbeeld naar Leiden. Het inkwartieren van soldaten was allesbehalve een pretje. Het soldatenvolk was lomp, agressief, sprak de taal niet en pleegden roofbouw op de aanwezige voorraden. De Leiderdorpers moesten zelf voor de kost en inwoning van de soldaten betalen. En alsof dat nog niet erg genoeg was vergrepen de soldaten zich ook nog eens regelmatig aan de vrouw des huizes of aan een van de dochters. Tijdens het Beleg werd Leiderdorp door de Spanjaarden ingenomen en gefortificeerd. Voor het Beleg had het dorp nauwelijks een verdedigingswerk zoals veel steden dat wel hadden. De Spanjaarden brachten daar verandering. Er verrezen dikke muren en aarde wallen rondom het huidige Oude Dorp om het beter te kunnen beschermen. De Spanjaarden hielden rekening met uitvallen vanuit Leiden en (wellicht) een poging van Willem van Oranje om de stad te ontzetten. Leiderdorp zou in dat geval in de frontlinie komen te liggen en dus was een goed verdedigingswerk noodzakelijk. Tijdens het tweede Beleg was Leiderdorp het hoofdkwartier van de Spaanse veldheer Valdés. Naast Valdés waren er ook de nodige soldaten gelegerd in en rondom Leiderdorp. Door de aanwezigheid van het fort en de soldaten controleerden de Spanjaarden de wegen en waterwegen vanuit het zuidoosten naar Leiden. Het was een van de meest strategische plekken die de Spanjaarden in handen hadden.
Tijdens het Beleg van Leiden komen we Leiderdorp een keer tegen als middelpunt van de gebeurtenissen. Op 28 mei, volgende week precies 450 jaar geleden, gingen er geruchten in Leiden dat de Spanjaarden teruggekomen waren en aan een nieuw Beleg begonnen waren. De aanvoerder van de vrijbuiters Andries Allertsz. wilde weten of de geruchten waar waren en vertrok met een clubje vrijbuiters vanuit de stad op verkenning richting Leiderdorp. Halverwege raakten ze slaags met se Spanjaarden. Op een zeer hardhandige wijze werden de geruchten die gingen bevestigd: de Spanjaarden waren terug. Allertsz. raakte bij deze gevechten gewond. Met grote spoed werd hij teruggebracht naar de stad. Het mocht helaas niet meer baten. Allertsz. stierf aan zijn verwondingen. Hiermee ging Allertsz. de boeken in als een van de eerste (wie weet wel dè eerste) gesneuvelde Leidenaar tijdens het Beleg.
