De geschiedenis van Leiden is op Amsterdam na de rijkst gevulde geschiedenis van Holland. Toch is die geschiedenis lang niet altijd bekend. In de column Plaatsen van Herinnering neemt Leidenaar en historicus Joost Bleijie u wekelijks mee naar een plek in Leiden waar een bijzondere gebeurtenis heeft plaatsgevonden of naar een plek waar een beroemde historische Leidenaar gewoond of gewerkt heeft. Deze week zitten we in de Late Middeleeuwen. Plaats van Herinnering: Nieuwstraat – De Hooglandse Kerk 

De Heilige Pancratius

Veel ‘die-hard’-Leiderdorpers kunnen er nog kwaad om worden. Met veel stemverheffing en wilde gebaren schuiven ze een kolossale diefstal in de schoenen van Leiden. De Hooglandse Kerk, de kerk die midden in Leiden staat, is eigenlijk van hun. Van Leiderdorp. Daar zit wel een kern van waarheid in. De Hooglandse Kerk stond bij het ontstaan ervan op het grondgebied van Leiderdorp. Het hele waardeiland was tot aan de Burcht was rond het jaar 1300 grondgebied van Leiderdorp. Het kappelletje dat aan het begin van de 14e eeuw gebouwd werd, is dus inderdaad van Leiderdorp. 

In 1314 gaf de Bisschop van Utrecht, Gwijde van Avesnes toestemming om op ‘het Hooge Land’ een kapel te bouwen. Deze kapel is gewijd aan de Heilige Pancratius, daarom werd de kerk in de beginperiode ook de st. Pancraskerk genoemd.  Rondom de Burcht waren steeds meer mensen gaan wonen. Omdat religie een allesbepalende factor was in de samenleving van toen, moesten de bewoners naar de parochie (kerkgemeenschap) in Leiderdorp om de mis bij te kunnen wonen. Meerdere keren per week moesten ze dus een behoorlijke afstand afleggen. Daarom gingen veel bewoners naar de aan de andere kant van de Rijn gelegen Pieterskerk. Dat was een stuk dichterbij. De Hooglandse Kerk, die aan het begin van de 14e eeuw niet de omvang had zoals nu, werd dus een alternatief voor deze mensen. In 1366 verhief Jan van Virneburg, Bisschop van Utrecht, de Hooglandse Kerk tot kapittelkerk. De kerkgemeenschap die nog steeds onder de parochie Leiderdorp viel, kreeg hiermee een eigen kerk. In 1377 begon men met het uitbouwen van de kerk. Ruim honderd jaar later is de kerk klaar. Althans klaar? Vanwege geldgebrek is de kerk nooit afgemaakt. De oplettende kijker ziet dat een deel van het kruis van de zogenaamde Kruiskerk lager is dan de andere drie delen. Het geld ontbrak om dit deel op te hogen en het kruis te voltooien.  

De Hooglandse Kerk heeft een nadrukkelijke band met twee beroemde Leidenaren. Als eerste Pieter van der Werf, burgemeester van Leiden tijdens het Beleg in 1574. Die ligt in de Hooglandse kerk begraven. In de kerk is nog een epitaaf (een gedenksteen) aan een van de pilaren te vinden. Als tweede Rembrandt van Rijn, de schilder die wellicht het beste van allemaal speelde met licht en donker. Uren heeft hij in de Hooglandse Kerk gezeten omdat de lichtinval nergens zo mooi was als daar. Zijn waarnemingen heeft hij in veel van zijn werken verwerkt. 

===

Literatuur:

• St. Pancras op het Hogeland. Kerk en kapittel in Leiden tot aan de Reformatie – B.N. Leverland (2000)
• Zeven eeuwen Hooglandse kerk – De kathedraal van het licht  – Hans Karstens, Elias van der Plicht, Cor Smit en John Veerman (2015)