De geschiedenis van Leiden is op Amsterdam na de rijkst gevulde geschiedenis van Holland. Toch is die geschiedenis lang niet altijd bekend. In de column Plaatsen van Herinnering neemt Leidenaar en historicus Joost Bleijie u wekelijks mee naar een plek in Leiden waar een bijzondere gebeurtenis heeft plaatsgevonden of naar een plek waar een beroemde historische Leidenaar gewoond of gewerkt heeft. Deze week zitten we in de eeuw van het Beleg (16e eeuw). Plaats van Herinnering: Pieterskerk – Het Laatste Oordeel
-door Joost Bleijie-
Lucas van Leyden op jonge leeftijd
Net als elders in de Nederlanden waren er in de 16e eeuw ook in Leiden katholieke kerken en katholieke gebouwen die rijk versierd waren. Kerken met een weelderige bijna protserig interieur vol beelden, schilderijen en altaarstukken. Dat gold zeker voor de oudste kerk van Leiden: de Pieterskerk. Een van de pronkstukken van de Pieterskerk uit die tijd hang nu nog in Stedelijk Museum de Lakenhal. Een beroemd schilderij met een nationale en internationale uitstraling. Zelfs Albrecht Dürer, toch een van de grootste kunstenaars uit die tijd was fan van het werk van Lucas van Leyden, het Laatste Oordeel in het bijzonder.
Leidenaar Lucas van Leyden (1494-1533) schilderde Het Laatste Oordeel in 1526. Het werk heeft drie luiken. Op het middelste luik is helemaal bovenaan stralend in het zonlicht God zichtbaar.
Het Laatste Oordeel van Lucas van Leyden dat hangt in de Lakenhal ook wel de ‘Nachtwacht van de vroege Renaissance’ genoemd
Onder God zit op een wolk omringd door engelen Gods Zoon Jezus Christus. Christus houdt zijn rechterarm omhoog inclusief een omhooggestoken wijsvinger. Dat is vaak een teken dat er een oordeel of een mening wordt uitgesproken. Zo ook op dit schilderij. Het schilderij beeldt het Bijbelse Laatste Oordeel uit dat Jezus Christus over ieder mens, de doden en de levenden, zal uitspreken. Wie Jezus Christus heeft gevolgd zal gered worden. Wie dat niet heeft gedaan is voor eeuwig verdoemd. Aan de linker- en aan de rechterzijde van Jezus zijn de twaalf discipelen zichtbaar. Zij lijken druk te discussiëren over wie er gespaard moet worden en wie niet. Onder hen vindt het daadwerkelijke oordeel plaats. Op het middelste paneel vechten engelen en demonen om de mensen. Sommigen worden door engelen naar links getrokken. Het oordeel over hen is positief, zij mogen naar de hemel. Anderen worden, hevig tegenstribbelend naar rechts getrokken, richting het vuur in de bek van iets wat op een slang lijkt. Het oordeel over hen is negatief. Zij zullen voor eeuwen branden in de hel.
De opdracht voor het schilderen van dit doek kreeg Lucas van Leyden van Claes Dircks van Swieten. Hij maakte het in een jaar af. Het had weinig gescheeld of Het Laatste Oordeel zou er niet meer zijn. Vlak voor de Beeldenstorm in 1566 werd het schilderij in veiligheid gebracht en naar de kamer van de burgemeester in het stadhuis gebracht. Het Laatste Oordeel viel dus niet ten prooi aan de boze Beeldenstormers. Lucas van Leyden schilderde ongeveer 20 schilderijen. Daarnaast maakte hij houtsnijwerken, gravures en etsen. Niet zelden hadden deze werken een bijbels thema Lucas van Leyden wordt gezien als een exponent van de vroege Renaissance. De tijd waarin de klassieke Oudheid werd ‘herontdekt’.
=== Literatuur ====
Stad van Verf, Over de levens en werken van Leidse schilders van de Middeleeuwen tot heden, hoofdstuk 2: Een poel des vuurs. Het laatste oordeel. Lucas van Leyden (1494-1533) – Onno Blom (2010)
